Rechtszaken en het coronavirus

Rechtszaken en het coronavirus. Wat nu? Op dit moment, schrijvend 19 maart 2020, wordt Nederland aangevallen door een onzichtbare vijand. Onze minister-president Mark Rutte begon zijn toespraak van 16 maart 2020 met de volgende woorden: ‘Het coronavirus houdt ons land in de greep’.^[1] Dat is een perfecte omschrijving van de huidige situatie voor bijna alle sectoren. Zo wordt ook de juridische wereld door het coronavirus in de greep gehouden. Hoe moet het namelijk met rechtszaken die normaliter open zijn voor publiek en worden gehouden op zitting met meerdere mensen tegelijk in een relatief kleine ruimte? Ten tijde van de bovengenoemde toespraak was al het een en ander aangekondigd wat betreft de maatregelen die gaan gelden binnen het procesrecht, maar later deze week werd duidelijker wat de coronacrisis voor consequenties gaat hebben op het Nederlandse rechtssysteem.

Aankondiging besluit

Op zondag 15 maart 2020 kondigde de rechtspraak aan dat per dinsdag 17 maart 2020 alle rechtbanken, gerechtshoven en bijzondere colleges de deuren sluiten, met uitzondering voor urgente rechtszaken.^[2] In diezelfde aankondiging werd bepaald dat ook publiek niet meer welkom is bij rechtszaken vanaf dinsdag jongstleden. Bij urgente zaken zal de procedure zoals gezegd wel zijn doorgang vinden, maar ook hier worden passende maatregelen genomen om zoveel mogelijk het besmettingsrisico te beperken. Dit zijn ingrijpende maatregelen met de nodige complicaties van dien.

Urgente rechtszaken en het coronavirus

Enkel urgente zaken gaan door. Wat zijn urgente zaken? De rechtspraak gaf hier in een bericht van maandag 16 maart 2020 meer duidelijkheid over.^[3] Volgens dit bericht is een zaak urgent wanneer het staken van de rechtszaak raakt aan de rechten van rechtzoekenden en verdachten. Dit kunnen zaken zijn met spoed of zaken waar termijnen verlopen. Binnen dit algemeen kader heeft de rechtspraak een duidelijk overzicht gemaakt van alle urgente zaken. Hieronder is de uiteenzetting van urgente zaken door de rechtspraak ter verduidelijking samengevat.

Samenvatting urgente zaken:

Bestuursrecht: zoveel mogelijk schriftelijk; voorlopige voorzieningen met spoed en bewaringszaken van vreemdelingen zaken worden wel afgedaan.
Rechtbanken – Handel en kanton: nieuwe zaken kunnen worden aangebracht; schriftelijke rolzittingen; bij voorlopige voorzieningen, kort geding en beslagrekesten wordt door de rechter bepaald of zitting moet plaatsvinden.
Rechtbanken – Curatele bewind en mentorschap: in samenspraak met griffie en rechter bepalen of de zaak schriftelijk kan worden afgedaan.
Rechtbanken – Insolventiezaken: de meeste insolventiezaken worden als urgent beschouwd en vinden doorgang.
Strafrecht: zaken die niet dringend zijn worden aangehouden; noodzakelijke beslissingen worden genomen, waar mogelijk online; bij hoge uitzondering wel de mogelijkheid tot fysieke sitting.
Familie- en jeugdrecht: spoedeisende zaken worden behandeld maar niet bij middel van een fysieke sitting; telefonisch horen en uitstel van zaken.
Zorgmachtigingen en rechterlijke machtigingen: telefonische hoorzitting.
Hoger beroep civiel: alleen als het niet anders kan een fysieke zitting.

Digitale opties

Bij veel van de urgente zaken die wel ‘doorgang vinden’ gaat ook dit liever niet op de gebruikelijke manier. Waar nodig zal worden overgegaan op digitale opties. Hieronder vallen maatregelen zoals: schriftelijke rolzittingen, schriftelijke of online beslissingen, telefonisch horen en het online indienen van stukken. Deze mogelijkheden worden zoveel mogelijk ingezet en inherent hieraan wordt fysiek contact waar mogelijk vermeden. Vaak is met betrokkenen van een zaak te bespreken hoe de zaak nu afgedaan zal worden en in sommige gevallen zal de rechter oordelen wat de beste aanpak is.

Hoe nu verder?

Ondanks alle digitale mogelijkheden en andere maatregelen zal er in Nederland toch een grote achterstand worden opgelopen. Dit komt vooral door uitstel of aanhouding van zaken die normaal gewoon doorgang zouden vinden, in dit geval de niet-urgente zaken. Het probleem waar de rechtspraak straks voor komt te staan is het feit dat al die zaken in een later stadium alsnog behandeld moeten worden, maar nieuwe zaken nog steeds iedere dag aanhangig worden gemaakt. De verwachting is dat dit zal zorgen voor een forse vertraging van de doorloop- en behandelingstijden. Ook hiervoor moeten, als het zover is, nieuwe maatregelen worden genomen die een impact zullen hebben op de samenleving.

Conclusie van rechtszaken en het coronavirus

Al met al is duidelijk dat we ons nu bevinden in een uiterst onzekere tijd waarin niemand weet wat er in de (nabije) toekomst zal gebeuren. Daarom is op dit moment niet duidelijk hoe het Nederlandse rechtssysteem de zaken zal oppakken. Wel is duidelijk dat ten minste van dinsdag 17 maart 2020 tot en met maandag 6 april 2020 de rechtbanken gesloten zullen zijn en enkel de urgente zaken doorgang zullen vinden. Ook voor deze zaken wordt waar mogelijk gekozen voor digitale opties in plaats van de normale fysieke manier van zaken afdoen. Het coronavirus houdt vooralsnog ons land in de greep, maar met innovatieve maatregelen kunnen we de effecten op ons rechtssysteem zoveel mogelijk beperken. Rechtszaken en het coronavirus zal vast en zeker een vervolg krijgen.

^[1] Rijksoverheid, TV-toespraak van minister-president Mark Rutte, Geraadpleegd op 19-03-2020 via: https://www.rijksoverheid.nl/regering/bewindspersonen/mark-rutte/documenten/toespraken/2020/03/16/tv-toespraak-van-minister-president-mark-rutte.

^[2] Rechtspraak, Vanaf dinsdag sluiten de gerechten, urgente zaken gaan wel door, Geraadpleegd op 19-03-2020 via: https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Raad-voor-de-rechtspraak/Nieuws/Paginas/laatste-informatie-mbt-uitbraak-coronavirus.aspx.

^[3] Rechtspraak, Rechtspraak geeft overzicht van urgente zaken die wel worden behandeld, Geraadpleegd op 19-03-2020 via: https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Raad-voor-de-rechtspraak/Nieuws/Paginas/Rechtspraak-geeft-overzicht-van-urgente-zaken-die-wel-worden-behandeld.aspx.